W 73. rocznicę Powstania Warszawskiego na Starym Cmentarzu przy grobie Honorowego Obywatela Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Wincentego Broniwoja-Orlińskiego spotkali się przedstawiciele władz samorządowych miasta i powiatu, organizacji społecznych oraz mieszkańcy naszego miasta. W tym wyjątkowym dniu wspominali oni pochodzących z Ostrowa Wielkopolskiego uczestników Powstania Warszawskiego, z których wielu zapłaciło za to cenę najwyższą.

- Nasze myśli i uczucia kierujemy dziś jednak pod adresem wszystkich rodaków, którzy 73 lata temu w okupowanej Warszawie - stanęli do nierównej walki z hitlerowskim Niemcami - mówiła podczas spotkania prezydent Beata Klimek. - Te 63 dni Powstania Warszawskiego były nie tylko walką o wolność, ale przede wszystkim walką o godność i człowieczeństwo. I choć zdania na temat zasadności Powstania Warszawskiego będą pewnie jeszcze długo podzielone, to nie ma dziś najmniejszych wątpliwości co do tego, że ówczesne społeczeństwo z tej właśnie godności i człowieczeństwa było coraz bardziej odzierane a wręcz ich pozbawiane. Po blisko 5 latach od wybuchu straszliwej i pełnej cierpienia wojny - przyszedł krytyczny moment, w którym powiedziano dość! Dość nieludzkim praktykom! Dość terrorowi, życiu w nieustannym strachu i lęku! Dość okrutnym prześladowaniom, torturom i poddawaniu się wyrokom śmierci! Dla wielu granica psychicznej wytrzymałości została przekroczona, co obwieściła godzina „W”. Osamotniona stolica przez 63 dni stawiała heroiczny opór nieporównywalnie lepiej uzbrojonej armii Hitlera. Przy cichej zgodzie Stalina – brutalnie stłamszono ostatni z polskich narodowowyzwoleńczych zrywów. To w ciągu tych 63 dni powstańcy pokazali światu, jak wysoko nad Wisłą ceni się wolność. I mimo że w okresie PRL z Powstania Warszawskiego usiłowano uczynić temat tabu, dziś historia słusznie oddaje hołd jego bohaterom. Oni przecież wcale nie walczyli o zaszczyty i spektakularne trofea. Stawką sierpnia 1944 roku była bowiem godność człowieka… Ta sama godność, która dzisiaj jest dla nas czymś tak naturalnym, powszechnym i oczywistym. Oni stanęli w jej obronie także dla nas – potomnych. Pamiętajmy o tym jak najczęściej.

Krótki rys Powstania Warszawskiego przedstawił dyrektor Gimnazjum nr 4 im. Powstańców Wielkopolskich, Andrzej Knopiński. Postaci ostrowian uczestniczących w Powstaniu Warszawskim przypomniał Marian Franciszek Nowak, prezes Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego.

- Nasuwa się tu na pierwszy plan nazwisko ks. dr. Józefa Warszawskiego, dr. Tadeusza Jankowskiego.  Powstańcy – Ostrowianie - walczyli na różnych odcinkach Warszawy, byli żołnierzami, sanitariuszkami, cywilami. Miejsc Pamięci poświęconych uczestnikom Powstania Warszawskiego w Ostrowie Wielkopolskim jest kilka. Wymienić tu należy chociażby pomnik w hołdzie żołnierzom Armii Krajowej z ziemi Ostrowskiej przy ostrowskiej konkatedrze,  tablice umieszczone: na Ścianie Pamięci przy kościele pw. św. Antoniego, w I i II Liceum Ogólnokształcącym, czy też tablicę poświęconą znanemu ostrowskiemu lekarzowi Tadeuszowi Jankowskiemu przy ulicy Jego Imienia - mówił Marian Franciszek Nowak.

Pośród poległych w Powstaniu Warszawskim byli absolwenci obu ostrowskich gimnazjów i li­ceów, zarówno męskiego jak i żeńskiego. Warto dziś ich  przypomnieć z nazwiska. Z Gimnazjum Męskiego byli to: Wacław Białkowski (1920-1944), matura 1938, podchorąży rezerwy, uczestnik walk kampanii wrześnio­wej 1939 r., zginął w Powstaniu Warszaw­skim, Antoni Czarnecki, (1894-1944), matura 1912, uczestnik walk Powstania Wielkopolskiego, rozstrzelany przez Niem­ców w Powstaniu Warszawskim, Józef Dolata (1911-1944), matura 1931, zginął w Powstaniu Warszawskim, Tadeusz Lech Kamiński ze znanej ostrowskiej rodziny patriotycznej (1921-1944), wychowanek Gimnazjum Męskiego, ppor. Armii Krajowej, dowódca plutonu w Batalionie “Parasol”, poległ w Powstaniu Warszawskim podczas walk na Czerniakowie. Kazimierz Piotr Latusek  (1900 – 1944), matura 1918, uczestnik walk Powstania Wielkopolskiego, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, poległ w Powsta­niu Warszawskim podczas walk na Starówce, Franciszek Lis (1915-1944), matura 1937, uczestnik walk kampanii wrześnio­wej 1939 r., żołnierz Armii Krajowej, zginął w Powstaniu Warszawskim, Stefan Micha­łowski (1910-1944), matura 1929, oficer rezerwy, uczestnik walk w kampanii wrześniowej 1939 roku, w Powstaniu Warszawskim walczył w Pułku Armii Krajowej “Baszta”, zginął w kanałach. Jan Musiak (1918-1944), matura 1938, podchorąży rezerwy, uczestnik walk kampanii wrześniowej 1939 roku, poległ w Powstaniu Warszawskim podzczas szturmu na gmach “Pasty”; Wiktor Namysł (1913-1944), matura 1931, podchorąży rezerwy, uczestnik walk kampanii wrześniowej 1939 roku, organizator pomocy Żydom w getcie  warszawskim, oficer Armii Krajowej, poległ w Powstaniu Warszawskim jako dowódca odcinka przy Alejach Szucha; Jan Pieczyński (1900-1944), matura 1918, uczestnik walk w Powstaniu Warszawskim, zamordowany wraz z żoną przez hitlerowców, w domu na Mokotowie; Tadeusz Rajski (1921-1944), matura 1939, podchorąży Armii Krajowej, zginął podczas Powstania Warszawskiego; Henryk Rzekiecki (1921-1944), wychowanek Gimnazjum Męskiego, zginął w Powstaniu warszawskim podczas walk  na Mokotowie.

Z Gimnazjum Żeńskiego zginęły: Halina Bątkiewicz, łączniczka Armii Krajowej, poległa w walkach powstańczych już 2 sierpnia 1944 roku. Do niedawna jeszcze tu, na Starym Cmentarzu od strony ul. Wrocławskiej widoczny był charakterystyczny brzozowy krzyż, wieńczący Jej grób. Po ekshumacji szczątki jej przeniesiono do grobu matki na cmentarzu przy ul. Bema. W Powstaniu zginęły także: Janina Szyjanka, poległa jako łączniczka 23 sierpnia 1944 roku oraz Wiesława Szyjanka, także łączniczka, poległa 16 września 1944 roku. W Powstaniu Warszawskim zginęła jeszcze jedna absolwentka Gimnazjum i Liceum Żeńskiego w Ostrowie Marianna Matuszczak (1909-1944), matura 1930, siostra Anzelma Zgromadzenia Sióstr Sakramentek w Warszawie, zginęła w dniu 31 sierpnia 1944 roku podczas bombardowania przez Niemców kościoła Sióstr Sakramentek w Warszawie. Marianna Matuszczak jest obecnie patronką Publicznej Szkoły Podstawowej Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wielkopolskim.  W budynku szkoły znajduje się pamiątkowa tablica Jej poświęcona. W Powstaniu Warszawskim poległa także jedna z nauczycielek Gimnazjum i Liceum Żeńskiego w Ostrowie prof. Maria Losterówna, nauczycielka matematyki.

Wspomnieć należy takżę innych Ostrowian, jak Maria Horn, nauczycielka z Ostrowa, która zginęła podczas walk powstańczych, Marian Skórzewski – (1911-1944) z Rososzycy, żołnierz oddziału “Wigry”, który poległ 8 września 1944 roku na barykadzie przy ul. Świętokrzyskiej, Antoni Sommer, poległy w Powstaniu Warszawskim, Kazimierz Tomaszewski, nauczyciel z Raszkowa, poległy podczas walk powstańczych, oraz Tadeusz Walczak z Ostrowa, poległy podczas walk na warszawskim Śródmieściu.

Pośród tych, którzy w Powstaniu Warszawskim walczyli  i dane im było je przeżyć , byli także ostrowianie. Wspominamy tu: ks. dr. Józefa Warszawskiego, który był jednym z najwybitniejszych powstańczych kapelanów i Edwarda Serwańskiego (absolwenta ostrowskiego gimnazjum z 1935 roku, organizatora Tajnego Nauczania podczas okupacji i pracownika Delegatury Rządu na Kraj. Był nie tylko uczestnikiem powstańczych walk, ale po wojnie jako wybitny historyk zajmował się dokumentowaniem zbrodni niemieckich w Warszawie. W Powstaniu Warszawskim brała również udział pochodząca z Raszkowa Helena Skuła (1929-2001), jako łączniczka i sanitariuszka. Po 1945 roku była czynna nadal w konspiracji niepodległościowej.

W Powstaniu Warszawskim brali także udział ostrowscy lekarze: dr Tadeusz Frydrychowicz (1895-1959) oraz dr Tadeusz Jankowski (1914-1990).

Dr Frydrychowicz walczył w kampanii wrześniowej jako szef służby medycznej 25. Dywizji Piechoty, od 1942 roku czynny był  w Armii Krajowej , walczył w Powstaniu Warszawskim, a po ponownym wkroczeniu na ziemie polskie  sowietów wywieziony został przez nich na Syberię, skąd powrócił w 1947 roku i osiadł w Ostrowie, gdzie przez wiele jeszcze  lat był cenionym lekarzem.

Dr Tadeusz Jankowski walczył w kampanii wrześniowej w szeregach 10. Dywizji Piechoty jako dowódca plutonu sanitarnego. Podczas okupacji zaprzysiężony został w szeregach Armii Krajowej. Podczas Powstania Warszawskiego był naczelnym lekarzem powstańczego Pułku “Baszta”. Po wojnie zamieszkał w Ostrowie, gdzie był cenionym i szanowanym lekarzem. Był m.in. ordynatorem oddziału wewnętrznego szpitala miejskiego, kierownikiem Przychodni ZNTK, założycielem NSZZ “Solidarność”, członkiem Komitetu Obywatelskiego służby zdrowia. Obydwaj byli  kawalerami Orderu Wojennego  Virtuiti Militari.

Wspomnieć też należy Wandę Rosicką Dyból ps. “Hanka” – sanitariuszkę w Powstaniu Warszawskim – zgrupowania “Kilińskiego”  - 4 kompania “Osa” (wyszła z ludnością cywilną) ur. wprawdzie w Warszawie w 1926 roku, ale zamieszkałą i  zmarłą w Ostrowie Wielkopolskim.

Nie sposób pominąć żyjącego jeszcze Ostrowianina, zam. w Jarocinie Henryka Koniecznego – który walczył w szeregach 3. drużyny 1. plutonu kompanii „Baszta”, która swoją kwaterę miała przy ul. Ursynowskiej. Po upadku powstania trafił do niewoli. Życzymy Panu dużo zdrowia.

Z pewnością jedną z ważniejszych dla Ostrowa Wielkopolskiego postaci biorących udział w Powstaniu Warszawskim jest Wincenty Broniwój Orliński.

W sercach Ostrowian - Wincenty Julian Broniwój Orliński - pozostanie na zawsze jako wyjątkowy i życzliwy człowiek, oddany całym sercem Kościołowi, Ojczyźnie, kulturze. Takim go zapamiętamy - wspomniał tę postać Andrzej Leraczyk, Naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki UM.

Wincenty Julian Stanisław Szwengler vel Wincenty Orliński vel Hans Opel vel Hans Szmit vel Stanisław Brzozowski, ps. „Giedro”, „Broniwój”, „Działosza”, „Stanisław”, „Weber”, „Julek” – syn Stanisława i Zofii (z domu Pozińskiej) urodził się  31 grudnia 1913 roku w Czempinie, koło Poznania. Był osobą, której życiorys może posłużyć za scenariusz niejednego filmu sensacyjnego czy książki szpiegowskiej. Dla niektórych jego biografia dziś może być niezrozumiała czy niejednoznaczna; dla drugich jest ona wzorcem!

 We wrześniu 1939 roku – zmobilizowany, brał udział w kampanii wrześniowej jako żołnierz 7 Armii Prusy 7, w dywizji artylerii konnej. W bitwie pod Horodłem zostaje ranny i 22 września 1939 r. dostaje się do niewoli sowieckiej – trafia do obozu w Szepietówce. Po kilku dniach ucieka i mimo kontuzji doszedł do Włodzimierza Wołyńskiego (250 km). Ukrywa się u Polaka aptekarza. Po rekonwalescencji przedziera się do Warszawy. Już w grudniu rozpoczyna działalność konspiracyjną w Stowarzyszeniu Samopomocy Społecznej (następnie Związek Walki Zbrojnej). W ramach tej działalności zakłada na Bugu graniczny punkt przerzutowy dla Polaków uciekających na południe Europy. W marcu 1940 r.  zostaje aresztowany i osadzony w więzieniu we Włodzimierzu Wołyńskim, a następnie w Łucku. W trakcie transportu na wschód w maju 1940 ucieka. Po miesiącu niebezpiecznej ucieczki przedostaje się do Warszawy i rozpoczyna służbę konspiracyjną, w wydziale legalizacji Sztabu Głównego ZWZ.

We wrześniu 1941 roku został przyjęty do specjalnej komórki Oddziału V Komendy Głównej ZWZ-AK zajmującej się sprawami zrzutów lotniczych, nazywany oddziałem „Syrena”. Uczestniczy i dowodzi akcjami operacyjnymi: „Intonacja” w latach 1942-43, „Riposta” w latach 1943-44 zajmującymi się zrzutami lotniczymi, jak również jest kierownikiem Zespołu Ewakuacyjnego Cichociemnych. Opiekował się bohaterskimi Cichociemnymi organizując ewakuację ich z miejsca skoku i opiekuje się  w pierwszym okresie ich pobytu. Organizuje placówki zrzutowe w całym kraju.

W czasie Powstania Warszawskiego jest dowódca Oddziału Odbioru Przerzutów Powietrznych KG AK – Śródmieście Północ. 24 września 1944 roku zostaje odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, rok wcześniej otrzymał Krzyż Walecznych. Awansuje w 1944 roku do stopnia porucznika. W czasie walk podziemnych „Broniwój” wyróżnił się niezłomna postawą i odwagą walcząc na Woli, Starym Mieście i Śródmieściu. Po latach mówił „Naród polski będący w oporze / bronił się pragnąc niezależności...”.

Po klęsce powstania dostaje się do niewoli niemieckiej. Po trzymiesięcznym głodowym marszu z numerem obozowym „O1543” znalazł się w obozie Sandbostel. 29 maja 1945 roku obóz zostaje wyzwolony przez wojska kanadyjskie. Otrzymuje rozkaz pozostania na emigracji w Niemczech. Od czerwca 1945 roku do 1947 roku pełni obowiązki sędziego Sądu Polowego I Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka.  Ale jednocześnie  w październiku 1945 roku przekazany zostaje do dyspozycji wywiadu. .. ale to już osobna karta naszego Mecenasa Broniwoja…pełna jeszcze niewiadomej historii. Przez władze PRL zostaje uznany za osobę wyjątkowo niebezpieczną.      

Do 22.12.1990 roku pełnił funkcję Ministra Pełnomocnego i Delegata Rządu RP na Uchodźstwie w Londynie na Niemcy.. Do kraju przyjeżdża dopiero w grudniu 1990 roku. Na Zamku Królewskim w Warszawie przekazuje wraz z Ryszardem Kaczorowskim ostatnim Prezydentem na Uchodźstwie insygnia prezydenckie II Rzeczpospolitej nowowybranemu Prezydentowi III Rzeczpospolitej Lechowi Wałęsie.

Jakże też symboliczne jest, że Mecenas Orliński został pochowany na Starym Cmentarzu obok ks. Augustyna Szamarzewskiego, tego który w XIX wieku prowadził i wygrał najdłuższą wojnę nowoczesnej Europy. Na płycie nagrobnej wyryte są ważne w życiu Orlińskiego trzy symbole: znak Maryjny, krzyż Virtuti Militari, kotwica Polski Walczącej oraz znamienite słowa: Deo  et  Patriae - Zawsze Bóg i Ojczyzna…