Pierwsze muzeum w Ostrowie Wielkopolskim powstało już na początku XX wieku. W profesjonalną jednostkę zostało przekształcone u schyłku lat 30., kiedy otrzymało swoją siedzibę w budynku dawnej Strzelnicy Miejskiej. Przedwojenne muzeum posiadało ciekawe zbiory: etnograficzne, archeologiczne, masonika i dokumenty, jeden z nich z podpisem króla Jana Kazimierza. Niestety, jego zbiory zostały zniszczone lub rozkradzione przez okupanta niemieckiego.
Powojenne próby powołania muzeum – niestety – przez ponad czterdzieści lat nie mogły się zmaterializować. Dopiero zarządzeniem nr 1 z dnia 8 lutego 1988 roku, wydanym przez prezydenta Jerzego Świątka, powołano do życia nasze muzeum. Powołany na stanowisko dyrektora 1 czerwca 1988 roku został Witold Banach. Poza zbiorami związanym z harcerstwem, muzeum nie posiadało żadnej kolekcji, co było raczej ewenementem. Z reguły muzea powstawały na bazie jakiejś gotowej kolekcji.
- Od początku starałem się aby muzeum było przede wszystkim instytucją kultury. Chętnie przyjęliśmy pod nasz dach biennalowską inicjatywę Bożeny i Czesława Wosiów, nieco później cykl Jazz w Muzeum wymyślony przez Jerzego Wojciechowskiego - wspomina dyrekor Witold Banach i dodaje - Nie zaniedbaliśmy jednak działań stricte muzealnych, przede wszystkim w zakresie pozyskiwania zbiorów budowaliśmy coraz ciekawszą – z początku głównie w oparciu o dary – kolekcję. Dzisiaj zbiory historyczne i artystyczne (nie licząc małej formy graficznej) liczą ponad 14 000 obiektów. Od początku prowadziliśmy bardzo ożywioną działalność edukacyjną.
Witold Banach wspomina, że jeszcze w czasach studenckich, wertując biblioteki naukowe, zauważył jak uboga jest literatura naukowa i źródłowa dotycząca naszego miasta. Jako dyrektor postanowił to zmienić powołując do życia serię Biblioteka Ostrowska.
W swojej filozofii robienia muzeum kierował się wskazówkami Geralda Matta (znanego i cenionego w świecie kuratora, krytyka sztuki, prawnika, ekonomisty), autora wielu publikacji z zakresu związków kulturyz ekonomią. O roli muzeum i wyborach jakie instytucje muzealne powinny dokonywać we współczesnym świecie pisał między innymi:
"Jako miejsce stanowiące naturalne środowisko dzieł sztuki, w którym dzieła otacza się staranną pieczą muzeum jest swoistą świątynią sztuki, a jako miejsce upowszechniania i edukacji pełni również funkcję szkoły. Jako miejsce, gdzie dostępne są książki i katalogi, odgrywa przy okazji rolę biblioteki. Jako sklep z rozmaitymi artykułami, od katalogów po T-shirty, jest poza tym swoistym domem towarowym. Łącząc funkcje przestrzeni ekspozycyjnej, sklepu, kawiarni, muzeum staje się miejscem wymiany poglądów i centrum rozrywki. Jako miejsce tworzenia współczesnej sztuki muzeum funkcjonuje ponadto w charakterze otwartego atelier, podnoszącego rangę dzieł artystycznych i mającego decydujący wpływ na siłę i cenę dzieł sztuki. Przekształcając i nieustannie doskonaląc aranżację wystaw, muzeum przyjmuje specyficzną formę dramatycznych przedstawień teatralnych. Tam gdzie dotyka ono obrzeży działalności naukowej, przenosi się również w bliskie sąsiedztwo uniwersytetu.
Spełniając swoją misję kulturalną, każde muzeum musi zdecydować, którą z powyższych funkcji ma zaakcentować, a którą odsunąć na plan dalszy. Czy ma być więc miejscem nauczania, czy miejscem przeżywania sztuki, czy ma brać pod uwagę zadania edukacyjne, czy raczej powinności związane z dobrze rozumianą rozrywką? Czy na pierwszy plan ma wysunąć naukową działalność badawczą, czy raczej zorientowaną na publiczność aktywność wystawienniczą? Alternatywy tej nie musi się rozumieć jako sztywnego „albo-albo”, lecz jako współzależne „zarówno-jak”. Powodzenie lub porażka muzeum będą zależeć od tego, w jaki sposób te proporcje między zmieniającymi się polami działalności ekonomicznej, społecznej, kulturalnej i politycznej zostaną w każdym jednostkowym przypadku wymieszane."
- Cele współczesnego muzeum sformułowane przez dra Geralda Matta można zastosować do każdego muzeum, niezależnie od wielkości instytucji. Kierowane przeze mnie Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego od początku istnienia, na miarę możliwości kadrowych, finansowych i lokalowych (także w obliczu zewnętrznych trudności) starało się i czyni nadal owo łączenie funkcji: galerii, szkoły, wydawnictwa, biblioteki, uniwersytetu, sklepu, miejsca rozrywki. Przyjęliśmy filozofię działania „zarówno-jak”. Kładąc nacisk na te elementy, które są naszą najmocniejszą stroną: edukacja poprzez lekcje i warsztaty muzealne, konkursy, działalność wydawnicza, zróżnicowana tematyka wystaw, ale staramy się nie zaniedbywać pozostałych celów statutowych. Myślę, że dowodem dobrze wypełnianej misji są liczne nagrody i projekty, na które systematycznie pozyskujemy środki zewnętrzne. Głownie z Ministerstwa i Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, ale nie tylko. To rezultat wspólnego wysiłku kompetentnego i oddanego sprawie personelu instytucji, którą zarządzam - zaznacza Witold Banach.
Ponadto dyrektor zaznacza, że bogate zbiory, które z powodzeniem mogłyby wypełnić nowe przestrzenie, świetnie rozwijająca się działalność edukacyjna, „Biblioteka Ostrowska” (wydobyła z niebytu wiele ciekawych obszarów naszego dziedzictwa kulturowego), setki wystaw i spotkań z wybitnymi twórcami to nasz dorobek, który będziemy w przyszłości wzbogacać o kolejne inicjatywy.
- Szczególną satysfakcją było doprowadzenie do otwarcia nowej przestrzeni Muzeum 3D. Dzięki przygotowaniu przez miasto aplikacji a naszemu wkładowi merytorycznemu Ostrów Wielkopolski zyskał niezwykłą przestrzeń. Zainteresowanie i entuzjazm z jakim spotykam się obserwując reakcje zwiedzających lub czytając ich wpisy przerosły moje najśmielsze oczekiwania - podkreśla dyrektor.
