Historia kołem się toczy
Kontakty ze "Zdrojem" zmuszały mnie do ponawiania drogi do Kościanek aż do późnej jesieni 1920, kiedy zahaczyłem o Poznań po mojej demobilizacji, która nastąpiła w Ostrowie Wielkopolskim. Była to wtedy urocza mieścina, z początkami fabryki wagonów, którą to mieścinę darzę nieprzerwanie sentymentem do dziś dnia, choć z Ostrowa uczyniło się wielkie, ruchliwe i pozbawione wdzięku mieścisko.
Tak pisał Jarosław Iwaszkiewicz blisko 40 lat temu. Ocena pisarza może razić jednoznacznością sądu, oddaje jednak tempo zmian jakie zaszły w Ostrowie w czasie bieżącego stulecia. O tym, że Ostrów wyrósł na ośrodek o dużym znaczeniu komunikacyjnym, kulturalnym i gospodarczym zdecydowało wiele czynników począwszy od XVIII w. Właśnie to stulecie rozpoczęło wieki pomyślności miasta po uprzednich trzech wiekach stagnacji.
TRZY WIEKI "CHUDE"
Pierwsza lokacja Ostrowa nastąpiła ok. 1404. Lokacja ta nie była jednak udana i Ostrów znacznie ustępował wówczas innym okolicznym ośrodkom miejskim: Odolanów, Raszków Sulmierzyce. Przez blisko trzysta lat Ostrów płacił mniej podatku od wyżej wymienionych miasteczek, co potwierdza najmniejszą liczbę mieszkańców. Ponadto ważniejszymi miasteczkami były Kwiatków i Sobótka, które w późniejszym czasie utraciły prawa miejskie. Ostrów nawiedzały wszelkie możliwe kataklizmy: zarazy, pożary (ten z 1579 zniszczył prawie całe miasteczko), przemarsze wojsk. Dopełnieniem mrocznego rozdziału w dziejach miasta była prośba mieszczan ostrowskich o zniesienie praw miejskich w celu uniknięcia płacenia podatków, co tez stało się w 1711. Wydawało się, że Ostrów podzieli los Sobótki i Kwiatkowa. Na szczęście stało się inaczej gdyż miasto było własnością możnego protektora.
Rynek w dniu targowym ok. 1914 r. - pocztówka
WIEK ROZWOJU
Jan Jerzy Przebendowski - podskarbi wielki koronny postanowił lokować miasto ponownie i zapewnić Ostrowowi przywileje umożliwiające jego rozwój. 26 maja 1714. wydał akt fundacyjny dla miasta. Nowi osadnicy zostali zwolnieni z wszelkich podatków na sześć lat. Akcja osadnicza zapoczątkowana przez Przebendowskiego i kontynuowana przez następnego właściciela - Marszałka Franciszka Bielińskiego doprowadziła do szybkiego wzrostu liczby mieszkańców. Jeszcze na pocz. wieku XVIII miasteczko zamieszkiwało ok. dwudziestu rodzin w dwunastu domach. Nie było wówczas w Ostrowie więcej niż kilkudziesięciu mieszkańców. Pod koniec stulecia miasto liczyło już ponad 2 500 mieszkańców. W tym czasie nie bez znaczenia dla rozwoju miasta było powstanie garnizonu wojskowego. Niestety wiązało się to z upadkiem Rzeczypospolitej i czasami pruskiego panowania.
Cukiernia przy ul. Kaliskiej 21 - zdjęcie z 1917 r.
WIEK POSTĘPU
Od końca XVIII wieku Ostrów znajdował się w granicach powiatu odolanowskiego, którego nazwa była jednak czysto nominalna gdyż faktyczną siedzibą powiatu było nasze miasto. Tutaj znajdował się urząd landrata i inne instytucje o charakterze powiatowym: sąd, kasa, szpital, urząd katastralny, urząd celny, urząd stanu cywilnego, bank.
Z miasteczka rolniczego Ostrów przekształcił się w ośrodek rzemiosła, kupiectwa i sukiennictwa. Istotne znaczenie miała też możliwość eksportu sukna do Rosji, co stanowiło znakomite źródło dochodu dla ostrowskiego sukiennictwa. Koniunktura na sukno skończyła się w 1825. kiedy Rosja wprowadziła cła ochronne, co spowodowało przejściowe zakłócenia w rozwoju miasta. Rozpoczęła się wówczas wędrówka tkaczy z Ostrowa do Kalisza i innych miejscowości w Królestwie Kongresowym.
W połowie stulecia (1845) nastąpił inny doniosły fakt - w mieście otwarto Królewskie g Gimnazjum Katolickie, co oznaczało wtedy, że szkoła będzie miała zdecydowanie polskie oblicze. W Wielkim Księstwie Poznańskim były tylko trzy tego rodzaju gimnazja: Marii Magdaleny w Poznaniu, gimnazjum w Trzemesznie oraz ostrowskie. Do grup zawodowych dominujących w Ostrowie: kupców, rzemieślników i urzędników dołączyli profesorowie gimnazjalni (często z pokaźnym dorobkiem naukowym lub literackim). Dlatego też z powstaniem gimnazjum można wiązać początki ostrowskiej prasy, księgarni i wydawnictw. Do najwybitniejszych profesorów tegoż czasu należał Antoni Bronikowski - wybitny hellenista, który tłumaczył na język polski dzieła Platona, Homera, Tukidydesa, Ksenofonta i innych klasyków starożytności. Większość owych tłumaczeń ukazywała się nakładem ostrowskich firm Hoffmana i Preibatscha. Innym wybitnym przedstawicielem ostrowskiego środowiska profesorskiego był Antoni Jerzykowski - autor wielu podręczników szkolnych i Anastazy Cywiński - poeta, literaturoznawca.
Ranga Ostrowa jako ważnego ośrodka komunikacyjnego na skrzyżowaniu kilku szlaków zostaje potwierdzona w "wieku pary i dróg żelaznych". Już w 1861. miasto zainteresowało się budową przyszłej linii kolejowej. W 1875. Ostrów uzyskał połączenie kolejowe z Poznaniem i Kluczborkiem. Do Końca wieku uruchomiono dalsze połączenia z Lesznem, Kaliszem i Wrocławiem. Dynamiczny rozwój miasta w wieku XIX widoczny jest do dzisiaj w śródmieściu, gdzie nadal dominują okazałe budynki pochodzące z minionego stulecia: gimnazjum (wybudowane w 1844), sąd i więzienie (1863), koszary (1867), poczta (1886).
Z końca XIX wieku pochodzą też ważne inwestycje komunalne jak : gazownia (1867) i wodociągi (1897).
Pod koniec tegoż stulecia Ostrów był już ważnym ośrodkiem - jednym z najważniejszych miast Wielkopolski. Sąsiednie miasteczka dawno ustąpiły i jakby zastygły w otoczeniu dynamicznie rozwijającego się Ostrowa, który dorównał lub prześcignął takie ośrodki jak: Krotoszyn i Jarocin. W wiek XIX Ostrów wkraczał z liczbą 3 000 mieszkańców, a kończył z blisko 12 000 mieszkańców.
WIEK PRZEŁOMU
Rozwój gospodarczy, komunikacyjny i kulturalny XIX w. przebiegał w cieniu zaborów. Był też Ostrów ważnym ośrodkiem polskości, walki o utrzymanie rodzimego języka i tradycji. Ostrowianie licznie uczestniczyli we wszystkich zrywach niepodległościowych, a gdy te nie dały rezultatu, gorliwie trwali w pracy organicznej. Jeden z bohaterów "Najdłuższej wojny nowoczesnej Europy" - ksiądz Augustyn Szamarzewski jest pochowany na ostrowskim Cmentarzu Starym. Podobnych księdzu Szamarzewskiemu było w mieście wielu: w sutannie, w kantorach kupieckich, pod sztandarem cechowym czy w gimnazjalnym mundurku. Jednym z nich był Stefan Rowiński - bez wątpienia pierwszoplanowa postać Ostrowa w XX wieku.
| STEFAN ROWIŃSKI (1875-1943) pochodził z Mirkowa (powiat kępiński). Do Ostrowa przybył jako uczeń miejscowego gimnazjum. Był aktywnym członkiem Towarzystwa Tomasza Zana. Doprowadził do zjednoczenia kół TTZ z Wielkopolski i Pomorza, w Ostrowie był prezesem koła. Był jednym z pierwszych członków organizacji niepodległościowej ZET i Ligi Narodowej. W 1900. w trakcie zdawania matury został relegowany za przynależność do tajnych organizacji i rozpowszechnianie zabronionych wydawnictw (przemycanych z emigracji lub Galicji). Zamknięta droga do dalszego kształcenia w Prusach spowodowała wyjazd do Krakowa i Lipska dla nauki księgarstwa i introligatorstwa. W 1903. Rowiński wrócił do Ostrowa i przejął po Witoldzie Leitgeberze księgarnię, drukarnię i wydawnictwo "Gazety Ostrowskiej", która pod jego kierunkiem oddziaływała niebawem na teren całej południowej Wielkopolski. Rowiński był wybitnym organizatorem polskiego życia narodowego w czasie zaborów m.in.: poprzez Ostrowski Oddział Towarzystwa Czytelni Ludowych. Pracując w tajnym Komitecie Obywatelskim przyczynił się do zorganizowania polskiego przewrotu w mieście (listopad 1918 - "Republika Ostrowska"). Na pamiątkę tych wydarzeń ustanowiono Święto Miasta - 10 listopada. Był pierwszym burmistrzem Ostrowa w odrodzonej Polsce i zasiadał w radzie miejskiej przez cały okres międzywojenny. Dzięki jego zabiegom powstała w Ostrowie fabryka "Wagon" - największy zakład przemysłowy w południowej Wielkopolsce. |
Ostrów Wielkopolski lat międzywojennych przezywał intensywny rozwój. Wspomniana fabryka "Wagon" należała do pierwszych większych inwestycji II Rzeczpospolitej.
 |  |
| Fabryka "Wagon" wybudowana w latach 20-tych - pocztówka | Budynki i biura zarządu fabryki "Wagon" - pocztówka |
Dynamikę rozwoju miasta Polska Agencja telegraficzna przyrównała do Gdyni. Wystarczy powiedzieć, że w dwudziestoleciu międzywojennym miasto podwoiło liczbę mieszkańców.
- Liczba mieszkańców Ostrowa w 1921 - 16 421
- Liczba mieszkańców Ostrowa w 1939 - 31 723
- Liczba mieszkańców Ostrowa w 1985 - 68 431
Stało się tak w dużym stopniu przez włączenie do miasta przylegających doń wiosek i obszarów dworskich, dzięki czemu obszar Ostrowa Wzrósł w 1934 r. z 652 ha do 2866 ha.
W mieście zbudowano liczne obiekty użyteczności publicznej, wśród których do najbardziej okazałych należała Szkoła Powszechna im. Ewarysta Estkowskiego (1926), Bank Polski (1930), kościół p.w. św. Antoniego (ukończony w stanie surowym do 1939).
Gmach Banku Polskiego z 1928 r. - pocztówka
W latach 30. zbudowano dwa stadiony sportowe i basen kąpielowy. Powstały trzy nowe dzielnice willowe: tzw. Nowa Dzielnica, Parcele Zacharzewskie i Dzielnica Adwokacka (obecnie ul. Józefa Piłsudskiego).
Po wojnie Ostrów Wielkopolski stał się ważnym ośrodkiem przemysłu elektromaszynowego.
Obok ZNTK kluczową rolę odgrywały Zakłady Automatyki Przemysłowej (dawna Fabryka Wodomierzy), Zakłady Sprzętu Mechanicznego, Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego "Spomasz", Wielkopolskie Zakłady Przemysłu Sklejek.
Z ważniejszych inwestycji na terenie miasta należy wymienić budowę Kolejowego Szpitala dla Dzieci (1958), Szpitala Miejskiego (1966), III Liceum Ogólnokształcącego (1954), kompleksu szkolnego Zakładów Automatyki Przemysłowej (1978).
Niewątpliwie niekorzystnym dla rozwoju miasta był podział administracyjny dokonany w 1975. Ostrów utracił wówczas rangę miasta powiatowego a część instytucji przejął pobliski wojewódzki Kalisz. Utworzenie samorządów w 1990 r. stworzyło nowe możliwości dla rozwoju miasta. W latach 90-tych XX w. obok znacznego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych nastąpił też ożywiony proces przekształceń przedsiębiorstw państwowych i zakładów budżetowych w spółki prawa handlowego. Konsekwencją polityki władz miasta w tym zakresie stało się utworzenie pierwszej w Polsce gminnej grupy kapitałowej w formie holdingu komunalnego. Ustawa o samorządzie otworzyła nowe obszary aktywności społecznej i przyniosła nowe możliwości, które Miasto starało się w pełni wykorzystać. Nie poprzestając na tradycyjnych źródłach finansowania Ostrów wyemitował obligacje i jako pierwsze polskie miasto znalazł się na rynku publicznym. Kwoty z trzech dotychczasowych emisji obligacji gminnych przeznaczono na infrastrukturę drogową.
Z komunalnych inwestycji należy wymienić nowoczesną stację uzdatniania wody, ekologiczne składowisko odpadów i budowę bloku gazowo-olejowego.
Potwierdzeniem wzrastającej roli miasta jest stopniowy napływ kapitału renomowanych firm z kraju i zagranicy m. in.: General Motors - Delphi Automotive Systems Poland Sp. z o.o., Netia Telekom S.A., Vattenfall Poland - spółka "córka" jednego z największych w Europie producentów energii elektrycznej oraz Polski Koncern Naftowy (obecnie PKN ORLEN).
Wiek dwudziesty rozpoczął się w Ostrowie od ważnych inwestycji komunalnych: budowy kanalizacji, przepompowni i biologicznej oczyszczalni ścieków (ewenement w owych czasach). W jego schyłkowych latach ( w zmienionych zupełnie warunkach demograficznych, gospodarczych, technologicznych) ważną potrzebą jest oczyszczalnia ścieków mogąca obsłużyć miasto liczące 75 tysięcy mieszkańców. Zmianę skali potrzeb ilustruje porównanie: przepustowości pierwszej ostrowskiej oczyszczalni (z początków XX wieku) wynosiła 4000 metrów sześciennych na dobę, oczyszczalnia z którą Ostrów musi wejść w XXI wiek, będzie przerabiała 26000 metrów sześciennych ścieków na dobę. Takie wyzwanie podjęto i ukończenie indywidualnej oczyszczalni ścieków będzie najważniejszą inwestycją miasta na początku XXI wieku.
Ważnym wyzwaniem dla Ostrowa w najbliższych latach będzie utrzymanie jego dotychczasowej rangi jako znaczącego węzła komunikacyjnego.
Nie bez znaczenia dla dalszego rozwoju Ostrowa może być fakt, że od 1999 roku miasto ponownie jest siedzibą powiatu ostrowskiego.
Ostrów Wielkopolski - miasto ludzi ambitnych, wiernych wielkopolskiej tradycji gospodarności, przedsiębiorczości i budowania na solidnych podstawach - ma przed sobą dobre perspektywy potwierdzane w rankingach.
