Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika wybudowany w latach 1905 – 1907 wg projektu Sylwestra Pajzderskiego, zmodyfikowanego przez Rogera Sławskiego, w stylu neoromańskim. Budowla bazylikowa, trójnawowa, z transeptem i wieżą. Marmurowy ołtarz główny zdobi sprowadzona z Włoch alabastrowa rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz rzeźby adorujących aniołów dłuta Władysława Marcinkowskiego, wybitnego artysty wielkopolskiego, który jest też autorem portalu ze sceną Zwiastowania. Polichromia Henryka Jackowskiego z 1929 roku. Kościół zbudowano staraniem proboszcza ks. Walentego Śmigielskiego i parafian, z poparciem materialnym kolatora, księcia Ferdynanda Radziwiłła. Wraz z utworzeniem diecezji kaliskiej podniesiony do rangi konkatedry w bulli Jana Pawła II „Totus Tuus Poloniae Populus” ogłoszonej 25 marca 1992 roku.

Pierwszy kościół w Ostrowie wybudowano ok. 1404 roku. Część źródeł wskazuje na to, że być może na początku XV wieku istniały dwa kościoły, niestety nieznane są bliższe szczegóły. Początkowo ostrowski kościół podlegał parafii w Wysocku. 8 marca 1434 roku kanonik kolegiaty kaliskiej Jerzy z Ostrowa wyniósł go do rzędu świątyń parafialnych. Do początku XVIII wieku kościół odpowiadał potrzebom miasteczka z niewielką liczbą ludności, chociaż kolejne wizytacje (w latach 1683 i 1725) potwierdzały fatalny stan nie odnawianej świątyni. Z wizytacji w 1768 roku dowiadujemy się, że stary, drewniany kościół, kilkakrotnie naprawiany: teraz chylący się ku ostatecznemu upadkowi, że już nie warto go naprawiać. Pilna potrzeba wystawienia nowego została zrealizowana w czasach kolejnego właściciela Ostrowa, księcia Michała Radziwiłła (1744 – 1831).

Świątynię wzniesiono w latach 1781 – 1782. Była to budowla orientowana, bazylikowa z nawą główną szerokości 12 m i nawami bocznymi szerokości 3,5 m. Kościół miał 32 m długości i około 21 wysokości. Wieży nie wybudowano. Natomiast obok stała niewielka dzwonnica. W następnych latach wyposażenie wzbogacano, szczególne w czasach księdza Edmunda Radziwiłła (był administratorem parafii w latach 1881 – 1886), który własnym sumptem kościół odnowił i przyozdobił. Niestety, świątynia z 1782 roku nie zachowała się do czasów współczesnych, przetrwała niewiele ponad stulecie. Na szczęście, zapobiegliwy ksiądz Arkadiusz Lisiecki wydał niewielką broszurkę z fotografiami Antoniego Fiedlera (ojca podróżnika i pisarza Arkadego Fiedlera), dzięki której możemy zobaczyć, jak wyglądała nawa główna, ołtarze boczne, figury. Część wyposażenia zachowano i przeniesiono do nowej monumentalnej świątyni, w tym obraz św. Anny Samotrzeć z XVII w.

Nowa świątynia katolicka została zbudowana w stylu neoromańskim (o wyraźnej proweniencji nadreńskiej), według projektu Sylwestra Pajzderskiego, zmodyfikowanego przez Rogera Sławskiego. Portal i anioły adorujące Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na ołtarzu głównym wyrzeźbił wybitny artysta wielkopolski Władysław Marcinkowski. Poza ołtarzem głównym w kościele znajduje się jeszcze 6 ołtarzy:

Lewa nawa:

• Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (w absydzie) z drewnianymi rzeźbami naturalnej wielkości pięciu świętych: Kazimierza, Jacka, Andrzeja apostoła, Stanisława biskupa i Jana Nepomucena – wszystkie dłuta Władysława Marcinkowskiego
• św. Antoniego

Prawa nawa:

• Serca Jezusowego (w absydzie), ozdobiony rzeźbami świętych: Alojzego, Wincentego à Paulo, Franciszka Serafickiego i Stanisława Kostki, wykonane z drewna lipowego przez Marcina Rożka w 1930 roku
• św. Józefa (dawniej św. Anny, w niszy)
• św. Teresy od Dzieciątka Jezus (w niszy)
• Matki Boskiej Częstochowskiej (w bocznej kaplicy)

Malowany na drewnie obraz św. Anny jest najstarszym zabytkiem kościoła pochodzącym jeszcze z pierwszej ostrowskiej świątyni, niestety dzisiaj nie jest udostępniany. Z obrazem wiąże się również najstarsza znana organizacja w Ostrowie, jaką było Bractwo św. Anny założone 12 listopada 1632 roku, odnowione skryptem Bielińskiego z 17 czerwca 1743 roku.

Nowy kościół parafialny od początku wzbudzał zachwyt współczesnych. W trzynaście lat po jego konsekracji w Ostrowie przebywał młody skamandryta Jarosław Iwaszkiewicz, urzeczony ostrowską świątynią napisał w liście do matki: Kościół nowy trochę niemiecki, ale najładniejszy z kościołów współczesnych jaki widziałem, szczególniej we środku biały marmurowy, taki wykończony artystycznie w każdym szczególe, że robi nadzwyczajne wrażenie.

Można wierzyć Iwaszkiewiczowi, który chociaż wtedy liczył zaledwie 26 lat, był człowiekiem dobrze wykształconym i niejedno już w świecie widział. Faktycznie kościół swoją architekturą przypomina i nawiązuje do romańskich budowli na zachodzie Europy (np. Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Św. Szczepana w Spirze czy kościół opactwa Maria Laach).

Dopiero dwadzieścia dwa lata po wybudowaniu świątyni w kościele pw. św. Stanisława powstała polichromia – zdaniem niektórych kolorystycznie nazbyt agresywna - Henryka Jackowskiego-Nostitza. Dzisiaj w dobrym podświetleniu w pełni możemy docenić jej efekt.

Kościół i jego najbliższe otoczenie był świadkiem wielu ważnych wydarzeń nie tylko w wymiarze religijnym. W maju 1923 r. parafię wizytował pierwszy prymas odrodzonej Polski, ostrowianin z urodzenia, kardynał Edmund Dalbor. Ponownie przebywał w rodzinnym Ostrowie podczas Zjazdu Katolickiego organizowanego w dniach 27 - 29 czerwca 1925 r.; odsłonięto wtedy pomnik kardynała Ledóchowskiego (wykonany przez Władysława Marcinkowskiego), więzionego w ostrowskim więzieniu w latach 1874 – 1876. Pomnik został zniszczony przez okupanta niemieckiego w grudniu 1939 roku.

W 1927 roku zorganizowano uroczyste przewiezienie trumny ze zwłokami arcybiskupa Ledóchowskiego (zmarłego w 1902 roku w Rzymie) do Polski. Zanim pochowano kardynała w katedrze gnieźnieńskiej, jego ostatnia droga wiodła przez Ostrów. Trumnę z doczesnymi szczątkami arcybiskupa przewieziono z dworca do ostrowskiej świątyni, w której mieszkańcy Ostrowa jeszcze raz oddali hołd swojemu pasterzowi.
Zachowały się fotografie z tych uroczystości. Licznie zgromadzeni mieszkańcy wypełnili ulice miasta od dworca kolejowego przez całą trasę wiodącą do kościoła. Przed świątynią stał już od dwóch lat pomnik kardynała na dawnym cokole, z którego w czasach zaborów spoglądał cesarz Wilhelm I. Ten sam, który razem z Bismarckiem uwięził polskiego arcybiskupa. Pomnik cesarza przed ostrowskim ratuszem ostrowianie zburzyli 7 stycznia 1919 roku.

Podczas uroczystości urządzono w dawnej celi nr 25 coś w rodzaju izby pamięci, którą udostępniono zwiedzającym. Można było zobaczyć celę biskupa Ledóchowskiego, więzienną kapliczkę, w której odprawiał mszę świętą oraz przedmioty, które towarzyszyły więźniowi: kielich, szczotkę, etui, biret, pismo święte, obraz.

W dniach od 26 września do 14 października 1934 roku zorganizowana została Wielka Parafialna Misja z okazji 500-lecia istnienia Parafii w Ostrowie Wielkopolskim.

We wrześniu 1976 roku wraz z nawiedzeniem parafii ostrowskich przez Kopię Cudownego Obrazu NMP Jasnogórskiej, odbyła się uroczysta msza z udziałem prymasa Polski kardynała Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły (późniejszego papieża). Mówiąc w homilii o uwięzieniu kardynała Ledóchowskiego w więzieniu naprzeciwko kościoła, prymas wyraził nadzieję, że dzisiaj w tym więzieniu nikt nie jest przetrzymywany za swoje przekonania. Było to wyraźne nawiązanie do niedawnych wydarzeń w Radomiu i Ursusie i tworzącej się opozycji demokratycznej. 30 września 1984 roku przy udziale tłumów ostrowian i członków episkopatu nowy pomnik kardynała Mieczysława Ledóchowskiego (wg projektu Łucji Skomorowskiej – Wilimowskiej) poświęcił Prymas Polski Józef Glemp.

LITERATURA:

• Witold Banach, Ostrowska nostalgia, Ostrów Wielkopolski 2011
• Ks. Alfred Mąka, Zawiłe dzieje przygotowań do budowy trzeciego kościoła w Ostrowie Wielkopolskim, Ostrów Wielkopolski 2001.
• Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, [w szczególności rozdział Anny Rogalanki pt. Sztuka regionu ostrowskiego. Wybrane zabytki i problemy], Wydawnictwo Poznańskie 1990.
• Jarosław Iwaszkiewicz, Listy z Ostrowa, Ostrów Wielkopolski 1991.
• Marek Olejniczak, Bedeker Ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004.
• Ostrów Wielkopolski – ilustrowane dzieje miasta, Ostrów Wielkopolski 2009.

http://konkatedra-ostrowwlkp.pl

AUTOR TEKSTU:

Witold Banach