Ostrów na przestrzeni wieków
Pierwsza wzmianka o Ostrowie Wielkopolskim miała miejsce na początku XV w., w roku 1404, ale ostatnie wykopaliska potwierdzają, że formy zorganizowanej społeczności były już w tym regionie w okresie Mieszka I.
Faktyczny rozwój Ostrowa nastąpił dopiero po ponownej lokacji dokonanej przez Jana Jerzego Przebendowskiego – podskarbiego wielkiego koronnego - w 1714 r.
Przywileje Przebendowskiego i kolejnego właściciela Franciszka Bielińskiego doprowadziły do szybkiego wzrostu liczby mieszkańców i przyczyniły się do stopniowej rozbudowy miasta. Jeszcze na początku XVIII w. miasteczko zamieszkiwało ok. 20 rodzin w 12 domach. Pod koniec stulecia miasto już liczyło ponad 2.500 mieszkańców. W tym czasie nie bez znaczenia dla jego rozwoju było powstanie garnizonu wojskowego.
Od końca XVIII wieku Ostrów Wielkopolski z miasteczka rolniczego przekształcił się w ośrodek rzemiosła, kupiectwa i sukiennictwa. U schyłku Rzeczypospolitej przedrozbiorowej znajdował się wśród 10 największych miast Wielkopolski. Znakomitym źródłem dochodu stała się możliwość eksportu sukna do Rosji.
W połowie stulecia (1845 r.) w mieście otwarto Królewskie Katolickie Gimnazjum – szkołę o zdecydowanie polskim obliczu. W 1861 r. miasto zainteresowało się budową linii kolejowej i zyskało rangę dużego ośrodka komunikacyjnego na skrzyżowaniu kilku ważnych szlaków. Rozwój gospodarczy, komunikacyjny i kulturalny dziewiętnastowiecznego Ostrowa Wielkopolskiego przebiegał w cieniu zaborów. Był to ważny ośrodek polskości, walki o utrzymanie narodowego języka i tradycji.
Na miesiąc przed wybuchem powstania wielkopolskiego w roku 1918 w Ostrowie zorganizowano wystąpienie przeciwko władzy pruskiej, zwane Republiką Ostrowską. O wydarzeniach z tym związanych opowiadają serial "Republika Ostrowska" (1986) oraz film pełnometrażowy (1988) "Republika Nadziei", których scenariusze napisał honorowy obywatel Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Kazimierz Radowicz. Na pamiątkę tamtych wydarzeń Święto Miasta Ostrowa Wielkopolskiego obchodzone jest 10 listopada.
Inscenizacja historyczna (fot. Sylwia Nowicka)
Z Ostrowa pochodzili: abp Edmund Dalbor, prymas Polski; prof. Antoni Kalina, slawista, rektor Uniwersytetu Lwowskiego; Wojciech Bąk, znany poeta. Miejscowe gimnazjum ukończyli także ks. prof. Stefan Pawlicki, filozof i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; gen. Stanisław Taczak, dowódca Powstania Wielkopolskiego, gen. Kazimierz Glabisz, prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego.
Od początku XVIII w. do połowy XX w. Ostrów obok Polaków zamieszkiwali także Niemcy i Żydzi. Obie te grupy narodowościowe w dużym stopniu przyczyniły się do rozwoju gospodarczego miasta. Niemcy należeli do prekursorów ostrowskiego przemysłu, Żydzi natomiast aktywizowali się w dziedzinie miejscowego handlu. Dziś o wspólnotach tych przypominają budynki dawnego kościoła ewangelickiego oraz synagogi. Pośród obu tych grup nie brak było też wybitnych jednostek. Wśród Niemców wymienić warto urodzonego w Ostrowie pisarza Edzarda Schapera, absolwenta ostrowskiego gimnazjum; pastora i regionalisty Arthura Rhode, oraz odbywającego w Ostrowie służbę wojskową słynnego pilota barona Manfreda von Richthofena. Wśród Żydów natomiast przypomnieć warto urodzonego w Ostrowie rabina Josepha Krauskopfa, doradcę amerykańskich prezydentów, a także absolwentów ostrowskiego gimnazjum: Otto Landsberga, polityka niemieckiego, negocjatora Traktatu Wersalskiego oraz wybitnych historyków: Arona Freimanna i Arona Heppnera.
Ostrów Wielkopolski lat międzywojennych przeżywał intensywny rozwój. Powstała fabryka „Wagon”, która należała do pierwszych inwestycji II Rzeczypospolitej. Dynamikę jego rozwoju Polska Agencja Telegraficzna przyrównała do Gdyni. Powiększono obszar miasta włączając w jego granice administracyjne wiele przyległych wsi i obszarów dworskich. Zbudowano liczne obiekty użyteczności publicznej (m. in. Szkołę Powszechną im. E Estkowskiego – 1926 r., Bank Polski – 1930 r.) W latach trzydziestych zbudowano dwa stadiony sportowe i basen kąpielowy.
Po drugiej wojnie światowej Ostrów Wielkopolski stał się ważnym ośrodkiem przemysłu maszynowego i elektromaszynowego. W tym też okresie powstały nowe dzielnice mieszkaniowe, co miało znaczny wpływ na procesy urbanizacyjne. Lata te były dla miasta okresem rozwoju gospodarczego. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywały ówczesne Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, Zakłady Automatyki Przemysłowej, Zakłady Sprzętu Mechanicznego, Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego Spomasz i Wielkopolskie Zakłady Sklejek.
W tym czasie miasto wzbogaciło się także o nowe inwestycje z zakresu użyteczności publicznej; powstały m. in. Szpital Miejski i Kolejowy Szpital Dziecięcy, III Liceum Ogólnokształcące.
Niewątpliwie niekorzystny dla rozwoju Ostrowa Wielkopolskiego był podział administracyjny dokonany w 1975 r., ponieważ utracił wówczas rangę miasta powiatowego, a część ważnych instytucji przejął pobliski wojewódzki Kalisz. Utworzenie samorządów w 1990 r. stworzyło nowe możliwości rozwoju miasta. Przeprowadzona w 1999 roku reforma administracji przywróciła mu funkcję stolicy powiatu. Obecnie Ostrów Wielkopolski – piąty ośrodek miejski Wielkopolski – jest dla mieszkańców powiatu ostrowskiego naturalnym centrum edukacji, skupiskiem instytucji i urzędów, placówek kultury oraz miejscem pracy.
