Ufundowany przez księcia Antoniego Radziwiłła, zbudowany według projektu Johanna Heinricha Haeberlina w stylu neorenesansowym, pierwotnie jednopiętrowy, z otwartym dziedzińcem. Wielokrotnie przebudowywany: w latach 1862, ok. 1908, 1948-1949 (wtedy dobudowano II piętro, a dach otoczono attyką), 1978-1986. Siedziba władz miasta do 1967 roku.




Obecny ratusz ostrowski jest co najmniej trzecim w dziejach miasta. W przywileju dla Ostrowa wydanym 14 lipca 1730 roku przez nowych właścicieli miasta Franciszka i Dorotę Henrykę Bielińskich (zięcia i córkę zmarłego rok wcześniej Jana Jerzego Przebendowskiego) w artykule 23 znajdujemy następujący zapis:

Jeżeli Bóg pozwoli doczekać następnego roku, własnym kosztem projektujemy wybudowanie nowego ratusza w Rynku, urządzając w nim kramy i składy, które wydzierżawimy chrześcijanom w celach handlowych. Również wystawimy nowy i wygodniejszy zajazd, a stary ratusz albo sprzedamy najwięcej dającemu, albo też wydzierżawimy.

Oznacza to, że pierwotnie ratusz ostrowski stał w innym miejscu, skoro przewidywano pozostawienie starego budynku pomimo budowy nowego. Być może była to jedna z pierzei Rynku.

Budowę obecnego ratusza przez wiele lat przypisywano Karolowi Friedrichowi Schinklowi, wybitnemu architektowi, planiście, malarzowi pruskiemu pierwszej połowy XIX wieku. Twórcy dziesiątków projektów w Prusach, który pracował również dla polskiej arystokracji (przebudowa zamku w Kórniku, pałac myśliwski w Antoninie). Taką wersję podał Max Bessert (ostatni burmistrz Ostrowa czasu zaborów) w swoim opracowaniu Aus der Vergangenheit der Stadt Ostrowo (wyd. 1914), a za nim powtórzyło wielu autorów. Jednak według Anny Rogalanki projekt i budowę obecnego ratusza powierzono pruskiemu architektowi Johannowi Heinrichowi Haeberlinowi – uczniowi i współpracownikowi K. F. Schinkla.
W momencie oddania do użytku (1828) nowy ratusz był pierwszą budowlą monumentalną w Ostrowie, w którym dominowała wówczas parterowa zabudowa drewniana.

Ratusz został pomyślany jako budowla murowana, nie podpiwniczona, jednopiętrowa na rzucie kwadratu, z otwartym dziedzińcem na planie prostokąta pośrodku i z przejazdem na linii wschód-zachód. W budynku znajdowały się m.in.: waga, traktiernia, odwach, kramy, remizy, sale sądowe, karcer, pomieszczenia magistratu, registratury, kasa, magazyny. W 1855 r. na wieżyczce ratuszowej zainstalowano zegar.

Po 1862 roku wielofunkcyjność ratusza została zredukowana wraz z budową odrębnego gmachu sądu i więzienia oraz remizy strażackiej. Przez kilka lat w narożniku północno-zachodnim (w pomieszczeniu przeznaczonym na kram) mieściła się księgarnia Iselina Preibatscha, którą później przeniesiono do kamienicy w pierzei północnej. Tym samym w drugiej połowie XIX w. ratusz stał się niemalże wyłącznie budynkiem administracyjnym. Jedynie posterunek policji pozostał tu jeszcze prawie do końca pierwszej połowy XX wieku.

Przejazd przez ratusz został zlikwidowany prawdopodobnie na początku XX wieku, na pocztówce z 1898 roku (wydanej przez ostrowskiego księgarza Hermana Hayna) jest jeszcze widoczny, na kartce wydanej w 1908 przez Georga Vettera (właściciela sklepu papierniczego) jest już zamurowany.

Radykalna przebudowa miała miejsce w latach 1948-1949. Projekt zmodyfikowanego ratusza opracował inż. arch. Janusz Wellenger z Poznania. Budynek podwyższono o jedną kondygnację, zlikwidowano pochyły dach zastępując go płaskim, otoczonym attyką. Fasadę frontową i tylną wzbogacono o jednokondygnacyjne portyki, podparte filarami. Od frontu portyk stanowi osłonę wejścia, fasadę północną portyk zajmował na całej szerokości. Dodano również obramienia okienne, boniowania parteru oraz części narożnych. W ramach przebudowy podkreślono cechy stylowe polskiego renesansu. Powierzchnia użytkowa wzrosła do 1472 m². Podniesienie ostrowskiego ratusza o jedną kondygnację, podwyższenie wieży, lepiej wpasowało budynek w architekturę Rynku. W 1828 roku ratusz otaczały parterowe budowle, na przełomie XIX/XX wieku większość z nich przebudowano na 2-3 piętrowe kamienice. Subiektywnie najważniejszy budynek w mieście się „skurczył”, powojenna rozbudowa przywróciła zachwiane proporcje.

Przebudowa nie wyeliminowała wszystkich mankamentów dawnego ratusza, jednocześnie demograficzny rozwój miasta (między rokiem 1948 a 1966 wzrost liczby mieszkańców o ponad 15 000), a tym samym rozrost administracji sprawiały, że baza lokalowa budynku nie odpowiadała potrzebom Ostrowa Wielkopolskiego, który w 1967 roku liczył 47 900 mieszkańców. Wtedy władze administracyjne przeniosły się do nowego biurowca przy alei Powstańców Wielkopolskich.

Na blisko 20 lat ratusz utracił reprezentacyjny i prestiżowy charakter. Przez kilka lat był jeszcze częściowo użytkowany (przez Związku Młodzieży Socjalistycznej i modelarnię), trwały dyskusje na temat jego przyszłości, gdyż ulegał stopniowej degradacji. Dopiero w 1978 roku (11 lat po opuszczeniu ratusza przez władze administracyjne) podjęto decyzję o kolejnym remoncie. Inwestycja trwała 11 lat i była przerywana ze względu na brak środków spowodowany załamaniem gospodarczym lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Ze względów oszczędnościowych zrezygnowano z portyku przy północnej fasadzie. Dzięki dotacji z Ministerstwa Kultury i Sztuki w maju 1986 roku udało się zakończyć remont. Na parterze otwarto restaurację „Ratuszowa”, pierwsze piętro było użytkowane przez Urząd Stanu Cywilnego (z salą ślubów i toastów), na drugim piętrze otwarto Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego.

W latach 2013-14 przeprowadzono remont klatki schodowej i I piętra, wymieniono posadzkę na marmurową, zainstalowano windę, część hallu na parterze zaadaptowano na kiosk muzealny.

Ostrowski ratusz z racji swoich reprezentacyjnych funkcji gościł m.in. premiera Jerzego Buzka (15 grudnia 1999), prezydentów RP: Lecha Kaczyńskiego (19 stycznia 2010) i Bronisława Komorowskiego (3 sierpnia 2014).

Wśród wielu znakomitości świata kultury i nauki, którzy mieli spotkania zorganizowane w Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, byli m.in. Jerzy Pilch, Kazimierz Orłoś, Jurij Andruchowycz (Ukraina), Martin Pollack (Austria), Maciej Zaremba-Bielawski (Szwecja), Adam Zagajewski. Co dwa lata w sali wystaw czasowych prezentowana jest wystawa Międzynarodowego Biennale Małej Formy Graficznej i Ekslibrisu, w której uczestniczą artyści z ponad 40 państw świata. W latach 1994 – 2003 odbywały się tutaj koncerty w ramach cyklu Jazz w Muzeum z udziałem najwybitniejszych muzyków z kraju i zagranicy.

W pomieszczeniach opuszczonych przez restaurację „Ratuszowa” planowane są ekspozycje muzealne: „Ulica dawnego miasta” i „Café Muzeum”.

LITERATURA:

• Marek Olejniczak, Bedeker Ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004.
• Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, [w szczególności rozdział Anny Rogalanki pt. Sztuka regionu ostrowskiego. Wybrane zabytki i problemy], Wydawnictwo Poznańskie 1990.
• Ostrów Wielkopolski – ilustrowane dzieje miasta, Ostrów Wielkopolski 2009.
• Michał Jarnecki, Odrodzenie ostrowskiego ratusza, „Rocznik Kaliski”, t. XX, Poznań 1987.

AUTOR TEKSTU

Witold Banach