W myśl definicji ustawowej - wolontariusz to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia.

Zasady współpracy z wolontariuszami szczegółowo przedstawione zostały w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dziennik Ustaw z 2016 r. poz. 1817 )

Termin „wolontariat” odnosi się do wszelkiego rodzaju działań ochotniczych – formalnych, poza formalnych i nieformalnych – które dana osoba podejmuje  z własnej woli, własnego wyboru i własnych powodów, bez wynagrodzenia.
Wolontariat jest  narzędziem służącym osobom fizycznym i stowarzyszeniom do rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb ludzkich, społecznych, międzypokoleniowych i środowiskowych; jest on wykonywany w ramach działalności organizacji  lub w ramach inicjatyw określonej społeczności.

W Ostrowie Wielkopolskim doceniamy pracę  wolontariuszy.  
Z inicjatywy Prezydenta miasta obchodzimy od 2011 r. Ostrowski Dzień Wolontariusza.
W tym dniu  promowana jest  idea wolontariatu oraz uhonorowani zostają wyróżniający się, ostrowscy  wolontariusze.
Corocznie zapraszamy  organizacje pozarządowe, działające na rzecz mieszkańców  miasta Ostrowa Wielkopolskiego oraz inne podmioty (w tym także szkoły), które współpracują z wolontariuszami, o zgłaszanie kandydatur najbardziej zaangażowanych i aktywnych wolontariuszy.
Ostrowski Dzień Wolontariusza jest ich świętem i okazją do promowania szlachetnej idei wolontariatu.

Czy mogę zostać wolontariuszem?

Wolontariuszem może być każdy. Ale nie w każdym miejscu. Są placówki, w których praca wymaga spełnienia określonych warunków przez kandydata na wolontariusza, chodzić tu może o wykształcenie, predyspozycje, stan zdrowia.

Czy wiek może być ograniczeniem w podejmowaniu pracy wolontarystycznej?

Zasadniczo nie ma takich ograniczeń: osoba w każdym wieku może zostać wolontariuszem. Są jednak dwa zastrzeżenia: po pierwsze, osoba niepełnoletnia musi uzyskać pisemną zgodę rodziców bądź opiekunów prawnych na podjęcie wolontariatu. Po drugie: pełnoletniość jest wymagana, aby być wolontariuszem np. w niektórych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (wymagają tego przepisy).

Jakie należy mieć wykształcenie i doświadczenie, aby zostać wolontariuszem?

Nie ma ściśle określonych wymagań dotyczących wykształcenia, chociaż Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wymaga, aby wolontariusz posiadał kwalifikacje niezbędne do wykonywania określonych usług oraz spełnił inne warunki obowiązujące w danym miejscu pracy wolontarystycznej, takie jak: badania lekarskie czy kursy.
Najważniejsze są chęci, a także odpowiednia wiedza, przygotowanie i zdolności potrzebne do wykonywania określonej pracy wolontarystycznej.
W praktyce wymogi wobec wolontariusza określa osoba kierująca organizacją lub osoba zajmująca się w organizacji współpracą z wolontariuszami (koordynator). To one oceniają kwalifikacje kandydata i decydują o jego zaangażowaniu. Mogą przy tym kierować się przepisami szczegółowymi bądź wewnętrznym regulaminem organizacji.
Zdarza się też, że wymogi wobec wolontariusza precyzują przepisy obowiązujące w placówkach.

Ile czasu muszę poświęcić jako wolontariusz?

Wolontariat może być zajęciem wykonywanym codziennie, jak i raz w tygodniu. Warto się zastanowić, czy ze względu na inne obowiązki bardziej odpowiedni dla nas jest wolontariat akcyjny, krótkoterminowy, czy długoterminowy. To wszystko jest bardzo ważne, ponieważ pozwoli jasno doprecyzować zakres obowiązków danego wolontariusza, a także będzie istotną informacją dla organizacji lub instytucji - kiedy można liczyć na pomoc danej osoby. Lepiej powiedzieć, że ma się czas w czwartek po południu, niż deklarować, że ma się dużo wolnego czasu.

Od czego zacząć?

Przed przystąpieniem do pracy wolontarystycznej należy określić swoje zainteresowania. Zastanowić się, jaki rodzaj pracy byłby najbardziej interesujący. To ważne, ponieważ jasne określenie swoich oczekiwań ułatwi późniejsze jej poszukiwanie. Dobrze jest odpowiedzieć sobie na pytania typu:

• czy wolę pracować z dziećmi, czy z osobami starszymi?
• czy wolę wykonywać prace biurowe?
• z kim łatwiej nawiązuję kontakt?
• czy lubię działać zespołowo, czy indywidualnie?

Warto też określić, ile czasu jesteśmy w stanie poświęcić na pracę wolontarystyczną (ile godzin, ile dni w tygodniu, miesiącu).

Gdzie się zgłosić?

Najlepiej rozejrzeć się wokół siebie, wokół swojego miejsca zamieszkania, w swoim środowisku i pomyśleć, gdzie przyda się pomoc. Jeżeli ktoś zdecyduje się pomagać osobie indywidualnej (np. samotnej mamie w terapii niepełnosprawnej córki lub dotrzymać towarzystwa starszemu małżeństwu), dobrze skontaktować się w tym celu z najbliższym ośrodkiem pomocy społecznej, iść do parafii i zapytać, czy wśród podopiecznych tych placówek nie ma takich osób.
Możemy też odwiedzić organizację pozarządową, urząd miasta czy gminy w swoim miejscu zamieszkania. One również, z racji prowadzonej działalności, orientują się w lokalnych inicjatywach i często wiedzą, gdzie są potrzebni wolontariusze.

Obowiązki  organizacji wobec swoich wolontariuszy

Zawarcie porozumienia z wolontariuszem

Przed przystąpieniem do współpracy strony muszą zawrzeć porozumienie o współpracy, które określać będzie warunki, przedmiot i zakres współpracy. W zależności od czasu trwania współpracy taka umowa być ustna lub pisemna.

Poinformowanie o bezpiecznych i higienicznych warunkach wykonywania świadczeń

Organizacja korzystająca z pomocy wolontariusza musi poinformować go o bezpiecznych i higienicznych warunkach wykonywania świadczeń oraz musi zapewnić takie warunki. Często poinformowanie takie utożsamiane jest z koniecznością zapewnienia szkolenia w zakresie BHP. Nic bardziej mylnego. W stosunku do wolontariusza nie ma takiego obowiązku - wolontariusz nie jest pracownikiem.
Aby jednak ustrzec go od niebezpieczeństw związanych z wykonywana pracą musi on znać zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, np. znać przebieg dróg ewakuacyjnych, zasady zachowania w trakcie pożaru, właściwego wykonywania powierzonych mu czynności. Taki instruktarz może przeprowadzić w placówce osoba do tego uprawniona, najczęściej dyrektor lub inna przez niego wyznaczona. W zakładach gdzie jest stanowisko inspektora BHP będzie to właśnie osoba pełniąca tę funkcję.

Zapewnienie środków ochrony osobistej

Powierzając wolontariuszowi do wykonania zadanie, należy zaopatrzyć go w odpowiednie środki ochrony osobistej. Np. jeśli wolontariusz będzie pomagał nam w pracach porządkowych w ogrodzie powinien mieć ubiór chroniący go przed ewentualnymi skaleczeniami, jeśli odwiedzał będzie dzieci w szpitalu to powinien mieć fartuch i obuwie ochronne. Od specyfiki pacy zależeć będzie jakie środki ochrony należy zagwarantować wolontariuszowi.

Zaświadczenie

Na życzenie wolontariusza organizacja ma obowiązek wystawić mu zaświadczenie potwierdzające współpracę lub (również na życzenie wolontariusza) przygotować opinię o sposobie wykonywania przez niego  zadań. Jest to nic innego jak forma rekomendacji, o którą często proszą wolontariusze.

Obowiązkiem wynikającym z ustawy jest zawarcie umowy (porozumienia) pomiędzy korzystającym i wolontariuszem. Jest to kontrakt, który reguluje zobowiązania obydwu stron. Porozumienie może być pisemne lub ustne, w zależności od czasu współpracy:

• Jeśli okres współpracy wynosi do 30 dni – umowa może mieć formę ustną.
• Przy okresie współpracy powyżej 30 dni – umowa obligatoryjnie musi mieć charakter pisemny.

Porozumienie, które zawieramy z wolontariuszem musi mieć formę pisemną także wtedy, gdy wolontariusz zażąda sporządzenia pisemnej umowy (art. 44 ust. 2 i 4).

Czy ustawowe 30 dni to okres 30 dni kalendarzowych liczonych od dnia pierwszej aktywności ochotnika czy to 30 jednorazowych dni świadczeń, które po zsumowaniu dadzą okres 30 dni? Należy przyjąć, że jest to okres 30 dni kalendarzowych liczonych od pierwszego dnia, w którym wolontariusz wykonał dla nas świadczenie.

Ubezpieczenie NNW

Ustawa o wolontariacie nakłada na korzystającego (organizację) obowiązek zapewnienia wolontariuszowi ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków.
Jeżeli czas współpracy jest krótszy niż 30 dni kalendarzowych ubezpieczenie to należy wykupić w dowolnej firmie ubezpieczeniowej. Jeśli czas współpracy jest dłuższy niż 30 dni ubezpieczenie NNW jest gwarantowane przez państwo polskie na podstawie znowelizowanej tzw. małej ustawy wypadkowej (ustawa o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach). W takiej sytuacji konieczne jest podpisanie z wolontariuszem porozumienia o współpracy – umowy wolontarystycznej, która jest niejako promesą polisy ubezpieczeniowej.

Nowela ustawy nakazuje także zapewnić ubezpieczenie NNW  wolontariuszowi, który na podstawie zawartego porozumienia będzie pracował za granicą, na terenie gdzie trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna.
Jeśli wolontariusz jest wysyłany do pracy za granicą lecz nie będzie pracował w niebezpiecznych wymienionych wyżej warunkach to korzystający ze świadczenia może wykupić wolontariuszowi ubezpieczenie NNW.
W przypadku pracy wolontariusza za granicą nie stosuje się przepisu art. 46 ust. 2 dotyczącego zaopatrzenia wolontariusza z tytułu wypadku przy wykonywanych świadczeniach.

Ubezpieczenie OC

Ustawodawca nie wskazuje konieczności wykupienia ubezpieczenia OC na okoliczność współpracy z wolontariuszami. Warto jednak zadbać o takie ubezpieczenie, gdyż chroni ono korzystającego (organizację, placówkę) przed ewentualnymi roszczeniami osób trzecich, w wyniku działań wolontariuszy.

Co zrobić w razie wypadku

Postępowanie powypadkowe będzie zależne od rodzaju umowy zawartej  z wolontariuszem, a co się z tym wiąże rodzaju ubezpieczenia, które mu zapewniliśmy.

W przypadku porozumienia ustnego (czas współpracy do 30 dni) organizacja angażująca zobowiązana jest wykupić wolontariuszowi ubezpieczenie w wybranej firmie ubezpieczeniowej. Warunki szczegółowe wykupionej polisy określać będą tryb postępowania w razie wypadku.
 
W przypadku porozumienia pisemnego (czas współpracy powyżej 30 dni) należy:

• wypełnić kartę wypadkową, która określa okoliczności zaistniałego wypadku;
• udać się do lekarza i uzyskać zaświadczenie o stwierdzonym urazie;
• sporządzić ksero porozumienia z wolontariuszem;

Te trzy dokumenty po zakończeniu leczenia i ewentualnej rehabilitacji należy przesłać do oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, właściwego ze względu na miejsce działania organizacji, z którą współpracował wolontariusz. To właśnie ZUS jest instytucją, którą podobnie jak w przypadku wypadków pracowniczych, może przeprowadzić procedurę odszkodowawczą.

Koszty związane z wolontariuszami

Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie organizacja może pokrywać następujące koszty wolontariuszy:

• koszty podróży służbowych i diet;
• koszty szkoleń wolontariuszy;
• inne niezbędne koszty związane z wykonaniem świadczeń na rzecz organizacji; ustawa nie precyzuje, jakie;
• koszty ubezpieczeń (NNW i leczenia za granicą).